म्युच्युअल फंड समान आर्थिक उद्दिष्ट असलेल्या गुंतवणूकदारांची बचत एकत्र गोळा करतो आणि ती अधिक रिटर्न्स मिळवण्यासाठी वेगवेगळ्या आर्थिक प्रकारांमध्ये गुंतवतो.
म्युच्युअल फंडाचे वर्गीकरण करण्याचा किंवा त्याचा प्रकार ओळखण्याचा एक मार्ग म्हणजे बाजारमूल्याच्या निकषावर त्याचा विचार करणे.
एखाद्या कंपनीच्या समभागांची शेअर बाजारातील एकूण संख्या व शेअरचा बाजारभाव यांचा गुणाकार केला असता त्या कंपनीचे बाजारमूल्य किंवा 'मार्केट कॅप' मिळते. 'लार्ज कॅप', 'मिड कॅप' आणि 'मल्टी कॅप' असे म्युच्युअल फंडांचे तीन मुख्य प्रकार आहेत.
लार्ज कॅप
लार्ज कॅप फंडासाठी निवड करण्याचे वेगवेगळ्या म्युच्युअल फंड हाउसचे निकष वेगवेगळे असतात. साधारणपणे,ज्या कंपन्यांचे बाजारमूल्य १ हजार कोटी रु. हून अधिक आहे अशा कंपन्या मोठ्या आकाराचे भांडवल ('लार्ज कॅप')असलेल्या कंपन्या म्हणून ओळखल्या जातात आणि त्याप्रमाणे म्युच्युअल फंड अशा कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करतात. अशा कंपन्यांच्या नियंत्रणाखाली बराच प्रचंड पैसा असल्यामुळे आणि वेळप्रसंगी या पैशाचा उपयोग करता येत असल्यामुळे, या कंपन्यांकडे वृद्धीची आणि भरपूर नफा मिळवण्याची शक्यता जास्त असते.
लार्ज कॅप म्युच्युअल फंडाचे प्राथमिक उद्दिष्ट असते मोठ्या कंपन्यांच्या आणि आघाडीवर असलेल्या ब्ल्यू चीप कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करून सुदृढ भांडवलवाढ साधणे. मिड कॅप आणि मल्टी कॅप म्युच्युअल फंडांच्या तुलनेत लार्ज कॅप म्युच्युअल फंड कमी अस्थिर असतात.
मात्र, यात कमी धोका असल्याने इतर वर्गांचा विचार करता रिटर्न्स साधारणपणे कमी मिळतात. असे असले तरी दीर्घकाळात या फंडांनी इतर फंडांपेक्षा चांगली कामगिरी दिली आहे. अस्थिर बाजार परिस्थितीत लार्ज कॅप म्युच्युअल फंडांमध्ये गुंतवणूक करण्याचा सल्ला दिला जातो.
मिड कॅप
मिड कॅप म्युच्युअल फंड मध्यम आकाराचे बाजारमूल्य असलेल्या कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करतात ज्या कंपन्यांमध्ये अधिक जास्त रिटर्न्स देण्याची क्षमता असते. लार्ज कॅपच्या तुलनेत यात गुंतवणूकदारांना अधिक जोखीम घ्यावी लागते. मिड-कॅप (मध्यम आकाराचे बाजारमूल्य असलेल्या) कंपन्यांचा बाजारातील चढ-उतारांशी थेट सहसंबंध असतो आणि बाजार वर जात असताना या कंपन्या मजबूत रिटर्न्स देतात.
सामन्यत: ५०० कोटी रु.च्या वर आणि हजार कोटी रु. पर्यंत बाजारमूल्य असलेल्या कंपन्यांना मिड कॅप कंपन्या समजले जाते. पण वेगवेगळ्या फंड गृहांचे मिड कॅप कंपन्या निवडण्याचे निकष वेगवेगळे असतात, हे लक्षात घेतले पाहिजे.
मिड कॅप क्षेत्रात इतर क्षेत्रांपेक्षा वाढीस भरपूर वाव असल्यामुळे फंडगृहे या कारणासाठी सर्वसाधारणपणे मिड कॅप कंपन्यांमध्ये गुतवणूक करतात.
मिड कॅप म्युच्युअल फंडांद्वारे मिड कॅप कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक केले जाण्याचे आणखी एक कारण म्हणजे अशा कंपन्या लवचिक आणि बदलत्या परिस्थितीशी चटकन जुळवून घेणाऱ्या असतात.
मिड कॅप क्षेत्रात गुंतवणूक करणाऱ्या एचएसबीसी मिडकॅप इक्विटी फंडाने फेब्रुवारी महिन्यासाठी ११ टक्क्याहून अधिक परतावा दिला आणि या महिन्यासाठी सर्वोत्तम कामगिरी करणार्या सर्वोच्च दोन फंडांमध्ये त्याची गणना झाली.
क्रिसिलने प्रथम स्थान दिलेल्या एचडीएफसी मिड-कॅप ऑपॉर्च्युनिटीज या दुसऱ्या मिड कॅप म्युच्युअल फंडाने गेल्या ३ वर्षांसाठी ४३.९ टक्के परतावा दिला.
या फंडाची सर्वात अधिक गुंतवणूक असणाऱ्या कंपन्या मिड-कॅप कंपन्या आहेत आणि आपल्या एकूण निधीपैकी ८० टक्के रक्कम हा फंड इक्विटीमध्ये गुंतवतो व इक्विटीमध्ये गुंतवलेल्या रक्कमेपैकी १७.७७ टक्के रक्कम ही बँकिंग आणि आर्थिक सेवा क्षेत्रात गुंतवली गेली आहे.
मिड कॅप फंड खूप अस्थिर असतात आणि बाजार घसरणीला लागला की या फंडांचा एनएव्ही झपाट्याने खाली येतो. त्यामुळे या वर्गात गुंतवणूक करताना सतत सावध राहावे लागते. ज्या गुंतवणूकदारांना आपल्या पोर्टफोलिओचे वैविध्यीकरण साध्य करायचे आहे आणि जे थोडीफार अधिक जोखीम घेण्याची तयारी ठेवतात अशांनी अधिक दीर्घ काळासाठी अशा फंडांमध्ये नक्कीच पैसे टाकावेत.
मल्टी कॅप
मल्टी कॅप फंड गुंतवणूकदारांना अधिक व्यापक निवडीचा पर्याय देतात. मल्टी-कॅप फंडांसाठी एक ठराविक निकष नसतो. फंड गृहे या फंडांत जमा झालेले पैसे सर्वसाधाराणपणे मोठया, मध्यम आणि लघु आकाराचे बाजारमूल्य असलेल्या अशा विविध कंपन्यांमध्ये गुंतवतात. ज्या गुंतवणूकदारांना वृद्धीच्या जोडीला स्थिरता हवी आहे अशांसाठी हे फंड गुंतवणुकीची उत्तम संधी देतात.
अशा प्रकारच्या फंडांमध्ये गुंतवणूक करण्याचा एक फायदा हा असतो की यातील पैसा निरनिराळ्या क्षेत्रांत,वेगवेगळ्या आकाराचे बाजारमूल्य असलेल्या कंपन्यांमध्ये गुंतवला गेला असल्यामुळे एका क्षेत्रात तोटा झाला तरी दुसऱ्या क्षेत्रातील फायदा हा तोटा भरून काढतो.
जोखीम घेण्याच्या स्वत:च्या तयारीला अनुसरून गुंतवणूकदाराने अधिक दीर्घ काळासाठी वेगवेगळ्या प्रकारच्या म्युच्युअल फंडांमध्ये गुंतवणूक करावी. लॉर्ज कॅप फंड कमी जोखीमच्या मालमत्तेतील गुंतवणुकीसह स्थिर परतावा देऊ करतात, तर मिड कॅप म्युच्युअल फंड अधिक परतावा देत असले तरी त्यातील जोखीमही अधिक असते. मल्टी कॅप म्युच्युअल फंड उत्तम परताव्याची अपेक्षा बाळगणाऱ्या पण भलती जास्त जोखीम न घेऊ इच्छिणाऱ्या गुंतवणूकदारांसाठी उत्तम निवड ठरतात.
(लेखक फंडसुपरमार्ट.कॉम इंडियाचे महाव्यवस्थापक आहेत)
म्युच्युअल फंडाचे वर्गीकरण करण्याचा किंवा त्याचा प्रकार ओळखण्याचा एक मार्ग म्हणजे बाजारमूल्याच्या निकषावर त्याचा विचार करणे.
एखाद्या कंपनीच्या समभागांची शेअर बाजारातील एकूण संख्या व शेअरचा बाजारभाव यांचा गुणाकार केला असता त्या कंपनीचे बाजारमूल्य किंवा 'मार्केट कॅप' मिळते. 'लार्ज कॅप', 'मिड कॅप' आणि 'मल्टी कॅप' असे म्युच्युअल फंडांचे तीन मुख्य प्रकार आहेत.
लार्ज कॅप
लार्ज कॅप फंडासाठी निवड करण्याचे वेगवेगळ्या म्युच्युअल फंड हाउसचे निकष वेगवेगळे असतात. साधारणपणे,ज्या कंपन्यांचे बाजारमूल्य १ हजार कोटी रु. हून अधिक आहे अशा कंपन्या मोठ्या आकाराचे भांडवल ('लार्ज कॅप')असलेल्या कंपन्या म्हणून ओळखल्या जातात आणि त्याप्रमाणे म्युच्युअल फंड अशा कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करतात. अशा कंपन्यांच्या नियंत्रणाखाली बराच प्रचंड पैसा असल्यामुळे आणि वेळप्रसंगी या पैशाचा उपयोग करता येत असल्यामुळे, या कंपन्यांकडे वृद्धीची आणि भरपूर नफा मिळवण्याची शक्यता जास्त असते.
लार्ज कॅप म्युच्युअल फंडाचे प्राथमिक उद्दिष्ट असते मोठ्या कंपन्यांच्या आणि आघाडीवर असलेल्या ब्ल्यू चीप कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करून सुदृढ भांडवलवाढ साधणे. मिड कॅप आणि मल्टी कॅप म्युच्युअल फंडांच्या तुलनेत लार्ज कॅप म्युच्युअल फंड कमी अस्थिर असतात.
मात्र, यात कमी धोका असल्याने इतर वर्गांचा विचार करता रिटर्न्स साधारणपणे कमी मिळतात. असे असले तरी दीर्घकाळात या फंडांनी इतर फंडांपेक्षा चांगली कामगिरी दिली आहे. अस्थिर बाजार परिस्थितीत लार्ज कॅप म्युच्युअल फंडांमध्ये गुंतवणूक करण्याचा सल्ला दिला जातो.
मिड कॅप
मिड कॅप म्युच्युअल फंड मध्यम आकाराचे बाजारमूल्य असलेल्या कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करतात ज्या कंपन्यांमध्ये अधिक जास्त रिटर्न्स देण्याची क्षमता असते. लार्ज कॅपच्या तुलनेत यात गुंतवणूकदारांना अधिक जोखीम घ्यावी लागते. मिड-कॅप (मध्यम आकाराचे बाजारमूल्य असलेल्या) कंपन्यांचा बाजारातील चढ-उतारांशी थेट सहसंबंध असतो आणि बाजार वर जात असताना या कंपन्या मजबूत रिटर्न्स देतात.
सामन्यत: ५०० कोटी रु.च्या वर आणि हजार कोटी रु. पर्यंत बाजारमूल्य असलेल्या कंपन्यांना मिड कॅप कंपन्या समजले जाते. पण वेगवेगळ्या फंड गृहांचे मिड कॅप कंपन्या निवडण्याचे निकष वेगवेगळे असतात, हे लक्षात घेतले पाहिजे.
मिड कॅप क्षेत्रात इतर क्षेत्रांपेक्षा वाढीस भरपूर वाव असल्यामुळे फंडगृहे या कारणासाठी सर्वसाधारणपणे मिड कॅप कंपन्यांमध्ये गुतवणूक करतात.
मिड कॅप म्युच्युअल फंडांद्वारे मिड कॅप कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक केले जाण्याचे आणखी एक कारण म्हणजे अशा कंपन्या लवचिक आणि बदलत्या परिस्थितीशी चटकन जुळवून घेणाऱ्या असतात.
मिड कॅप क्षेत्रात गुंतवणूक करणाऱ्या एचएसबीसी मिडकॅप इक्विटी फंडाने फेब्रुवारी महिन्यासाठी ११ टक्क्याहून अधिक परतावा दिला आणि या महिन्यासाठी सर्वोत्तम कामगिरी करणार्या सर्वोच्च दोन फंडांमध्ये त्याची गणना झाली.
क्रिसिलने प्रथम स्थान दिलेल्या एचडीएफसी मिड-कॅप ऑपॉर्च्युनिटीज या दुसऱ्या मिड कॅप म्युच्युअल फंडाने गेल्या ३ वर्षांसाठी ४३.९ टक्के परतावा दिला.
या फंडाची सर्वात अधिक गुंतवणूक असणाऱ्या कंपन्या मिड-कॅप कंपन्या आहेत आणि आपल्या एकूण निधीपैकी ८० टक्के रक्कम हा फंड इक्विटीमध्ये गुंतवतो व इक्विटीमध्ये गुंतवलेल्या रक्कमेपैकी १७.७७ टक्के रक्कम ही बँकिंग आणि आर्थिक सेवा क्षेत्रात गुंतवली गेली आहे.
मिड कॅप फंड खूप अस्थिर असतात आणि बाजार घसरणीला लागला की या फंडांचा एनएव्ही झपाट्याने खाली येतो. त्यामुळे या वर्गात गुंतवणूक करताना सतत सावध राहावे लागते. ज्या गुंतवणूकदारांना आपल्या पोर्टफोलिओचे वैविध्यीकरण साध्य करायचे आहे आणि जे थोडीफार अधिक जोखीम घेण्याची तयारी ठेवतात अशांनी अधिक दीर्घ काळासाठी अशा फंडांमध्ये नक्कीच पैसे टाकावेत.
मल्टी कॅप
मल्टी कॅप फंड गुंतवणूकदारांना अधिक व्यापक निवडीचा पर्याय देतात. मल्टी-कॅप फंडांसाठी एक ठराविक निकष नसतो. फंड गृहे या फंडांत जमा झालेले पैसे सर्वसाधाराणपणे मोठया, मध्यम आणि लघु आकाराचे बाजारमूल्य असलेल्या अशा विविध कंपन्यांमध्ये गुंतवतात. ज्या गुंतवणूकदारांना वृद्धीच्या जोडीला स्थिरता हवी आहे अशांसाठी हे फंड गुंतवणुकीची उत्तम संधी देतात.
अशा प्रकारच्या फंडांमध्ये गुंतवणूक करण्याचा एक फायदा हा असतो की यातील पैसा निरनिराळ्या क्षेत्रांत,वेगवेगळ्या आकाराचे बाजारमूल्य असलेल्या कंपन्यांमध्ये गुंतवला गेला असल्यामुळे एका क्षेत्रात तोटा झाला तरी दुसऱ्या क्षेत्रातील फायदा हा तोटा भरून काढतो.
जोखीम घेण्याच्या स्वत:च्या तयारीला अनुसरून गुंतवणूकदाराने अधिक दीर्घ काळासाठी वेगवेगळ्या प्रकारच्या म्युच्युअल फंडांमध्ये गुंतवणूक करावी. लॉर्ज कॅप फंड कमी जोखीमच्या मालमत्तेतील गुंतवणुकीसह स्थिर परतावा देऊ करतात, तर मिड कॅप म्युच्युअल फंड अधिक परतावा देत असले तरी त्यातील जोखीमही अधिक असते. मल्टी कॅप म्युच्युअल फंड उत्तम परताव्याची अपेक्षा बाळगणाऱ्या पण भलती जास्त जोखीम न घेऊ इच्छिणाऱ्या गुंतवणूकदारांसाठी उत्तम निवड ठरतात.
- नेल्सन डी'सूझा,मुंबई
by Maharashtra Times
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा