सेंद्रिय शेती
विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
सेंद्रिय शेती म्हणजे जिवंत पर्यावरणीय रचना आणि जीवनचक्रास समजुन घेउन व रसायनांचा वापर टाळून केलेली एकात्मिक शेती पद्धती होय. सिक्कीमने २०१५ पर्यंत संपूर्ण राज्य सेंद्रिय शेतीखाली आणण्याचे ध्येय त्या सरकारने हाती घेतले आहे.
सेंद्रीय शेतीची तत्त्वे
आरोग्‍याचे तत्त्व
सेंद्रिय शेतीने टिकाव धरावयास हवा व माती,धान्याची रोपे,पशु,पक्षी, मनुष्यप्राणी व निसर्गचक्राचे आरोग्य वाढविणे हा त्यातील अविभाज्य व परिणामकारक घटक हवा.
पर्यावरणीय तत्त्व
सेंद्रिय शेती ही निसर्गाच्या जीवनचक्रावर अवलंबून व अनुरूप हवी. त्यातील जीवसृष्टीला धरून चालणारी हवी.
निष्पक्षतेचे तत्त्व
सेंद्रिय शेती ही निसर्गचक्रातील परस्परांच्या संबंधात कोणत्याही एका बाजूस कलणारी नसावी. निष्‍पक्षतेची खात्री देणारी असावी.
संगोपनाचे तत्त्व
यात अंतर्भूत असलेल्या सर्व घटकांचे संगोपन सुयोग्यरित्या व्हावयास हवे.त्याने या पिढीतील व पुढच्या पिढीतील सर्वांचे आरोग्य व कल्याण योग्य रितीने राखल्या जाईल.
वैशिष्ट्ये स्थानिक गोष्टी व पुनर्वापर करण्याजोग्या वस्तुंचा वापर
- मातीचा आरोग्य स्तर कायम ठेवण्यास मदत.
- पिके व आजुबाजूस असणाऱ्या वनस्पती यांच्यामधील पोषक तत्त्वांचा व सभोवतालच्याच सेंद्रिय पदार्थांचा पुनर्वापर.
- निसर्गाचे संतुलन कायम राखण्यासाठी,अनैसर्गिक वस्तु,निसर्गाशी अनोळखी जीवांचा (कीटकनाशके,रासायनिक पदार्थ,जीएमओ इत्यादी)
- उत्पादनात वैविध्य
- शेतीवर अवलंबून् असणाऱ्या जीवांना नैसर्गिक जीवन जगण्याचा हक्क देते.पर्यावरण संरक्षणात महत्त्वाची भूमिका.
- अन्न सुरक्षेची खात्री व जीवनमान उंचावण्यास मदत.
- आर्थिक उत्पनात वाढ व खर्चात घट याद्वारे उत्तम आर्थिक नियोजन.
- एकमेकाशी निगडीत पद्धती
विविध टप्पे
शेतातील मातीचे संवर्धन व पोषण:रसायनांचा वापर बंद.सेंद्रिय व जैविक खतांचा वापर करणे.मागे घेतलेल्या पिकांचे उरलेल्या पाने ,बुंधे, फांद्या इत्यादीचा वापर.पिक क्रमचक्र व पिकांत विविधता आणणे.अधिक नांगरणी टाळणे व शेतातील मातीस ओल्या किंवा हिरव्या गवताखाली झाकणे.
- "'तापमान अनुकुलन'":शेताच्या मातीचे तापमान योग्य राखणे व शेतीच्या बांधांवर वनस्पती लावणे जेणे करून जास्त उष्णता निर्माण होणार नाही'
- पावसाचे पाण्याचा व सौर उर्जेचा जास्तीत जास्त उपयोग:पाझर तलाव,शेत तळे तयार करणे,उताराच्या शेतीवर पायरी पद्धत.सारख्या उंचीचे बांध घालणे.सौर उर्जेचा वापर.जास्तीत जास्त हिरवळ तयार करणे.
- नैसर्गिक साखळी,निसर्गचक्राचे पालन: जैववैविध्याची निर्मिती.कीटकनाशक न वापरणे.शेतीचे क्षेत्र,माती, हवामान यास अनुकुल असे पिक घेणे.जैविक नत्राचे स्थिरीकरण(ग्लिरिसिडिया वृक्षांची लागवड)
- प्राण्यांचे एकीकरण: पाळीव जनावरांच्या शेण व मूत्राचा वापर,पशु-उत्पादन.सौर उर्जा, बायोगॅस इत्यादीचा वापर करणे
- स्वावलंबन:स्वतःस लागणाऱ्या बियाण्यांचे उत्पादन.शेणखत, गांडूळ खत ,द्रव खते,वनस्पती अर्क इत्यादीचे स्वतःच उत्पादन करणे.
किटक प्रबंधन
योग्य निवड
- रोगमुक्त बियाण्यांचा वापर करणे.,प्रतिरोधी बियाण्यांचा वापर,जैव विविधतेचे पालन
- पिक रोटेशन
- सापळा पिकांचा वापर करणे
शेतकी उपाय
- पक्ष्यांच्या घरट्यांची स्थापना (पक्षी किड खाउन टाकतात))
- दिव्याचा सापळा,चिकट बश्यांचा वापर,कामगंध सापळे यांचा वापर.
जैविक उपाय
- किटकभक्षक(परजीवी) जैविकांचा वापर,यजमान किटकांचा वापर
वनस्पतीजन्य किटकनाशकांचा वापर
अनेक वनस्पती ह्या किटनाशक असतात.यातील कडुनिंब सर्वात प्रभावी असते.याचे अर्काचा वापर हा किटनियंत्रणात एक महत्वाचा घटक आहे.याने सुमारे २०० किटकांचा उपद्रव नियंत्रणात येतो.
गोमूत्र
१:२० प्रमाणात वापर केल्याने किट नियंत्रण होते व पिकांची वाढपण नीट होते.
आंबवलेले दह्याचे पाणी
दशपर्णी अर्क
नीमास्त्र
ब्रम्हास्त्र
आग्नेयास्त्र
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा